Patron

Bogdan Białek odsłania popiersie Jana Karskiego w siedzibie Instytutu Kultury Spotkania i Dialogu Stowarzyszenia im. Jana Karskiego, 15 stycznia 2017. Rzeźba jest darem jej autora - prof. Karola Badyny dla Stowarzyszenia im. Jana Karskiego.
Fragment wywiadu Piotra Brysacza z Bogdanem Białkiem, prezesem Stowarzyszenia, "Chodzi «tylko» o naprawianie świata...", opublikowanego w "Słowie żydowskim" nr 7/2011.

Jakie były początki?

Szkoła przy ulicy Jasnej szukała patrona i dla mnie było oczywiste, że to powinien być Jan Karski. Kiedy „odkryłem” dla siebie Jana Karskiego, wiedziałem, że to jest bardzo dobra postać, żeby poprowadzić kielczan i moje miasto do skonfrontowania się z przeszłością i zamiany trucizny w lekarstwo. Polak, polski patriota, katolik, i to taki maryjny katolik, a jednocześnie wróg antysemityzmu, przeciwnik szowinizmu, człowiek niezwykle otwarty. Pierwszym działaniem było nadanie imienia szkole. Jeszcze wtedy nie myślałem o stowarzyszeniu. Jednak wydarzenia wokół tej uroczystości, które odbywały się w Kielcach, takie jak, skierowane do młodzieży, wystąpienie Marka Edelmana w Kieleckim Centrum Kultury, który powiedział, że Kielce to już jest zupełnie inne miasto, były dla mnie niezwykłym impulsem oraz inspiracją do dalszych działań. Tak doszło do powstania stowarzyszenia.

Jan Karski (wł. Jan Romuald Kozielewski) pseuddonim "Witold" urodził się 24 czerwca 1914 r. w Łodzi, zmarł 13 lipca 2000 r. w Waszyngtonie. W międzywojennej Polsce ukończył wydział prawa i studium dyplomacji oraz szkołę podchorążych.

Jako oficer 5 Dywizjonu Artylerii Konnej brał udział w kampani wrześniowej, znalazł się w niewoli sowieckiej, w łagrze Kozielszczyzna. Objęty wymianą jeńców pomiędzy okupantami w listopadzie 1939 r. Uciekł z transportu niemieckiego, przedostał się do Warszawy. Od stycznia 1940 r. uczestniczył w misjach kurierskich do rządu polskiego na uchodźstwie we Francji z ramienia władz podziemnych.

Celem misji do Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, którą rozpoczął w 1942 r. było poinformowanie aliantów o strukturze, organizacji Państwa Podziemnego w okupowaanej Polsce oraz o tragicznej sytuacji ludności żydowskiej pod okupacją niemiecką. Zbierając informacje na ten temat, dwukrotnie przedostał się do warszawskiego getta, a także do obozu przejściowego w Izbicy, z którego Żydzi kierowani byli do obozów zagłady.

Wstrząsającą relację naocznego świadka przekazał ogromnej liczbie amerykańskich i brytyjskich polityków, dziennikarzy i artystów. Spotkał się miedzy innymi z ministrem spraw zagranicznych rządu brytyjskiego oraz 28 lipca 1943 r. z prezydentem USA. Jednak dramatyczne apele emisariusza o ratunek dla narodu żydowskiego nie przyniosły rezultatów – większość rozmówców nie dowierzała jego doniesieniom lub je ignorowała.

W 1944 r. na polecenie rządu emigracyjnego w Londynie Karski napisał „Tajne państwo” (Story of a Secret State). Książka ukazała się w listopadzie 1944 r. w Bostonie i zyskała w USA entuzjastyczne recenzje, została przetłumaczona na wiele jęzków, a jej sprzedaż tylko w USA sięgnęła 400 tys. egzemplarzy. Dopiero z niej Amerykanie dowiedzieli się o walce i cierpieniach Polaków, o roli państwa podziemnego, a także o zagładzie Żydów.

Jan Karski za swoją działalność w latach 1942 - 1943 został dwukrotnie odznaczony Orderem Virtuti Militari. Po wojnie Jan Karski zdecydował się pozostać na emigracji w Stanach Zjednoczonych. Podjął studia z zakresu nauk politycznych, obronił doktorat, a później został profesorem nauk politycznych na Uniwersytecie Georgetown w Waszyngtonie, gdzie przez dalsze czterdzieści lat wykładał stosunki międzynarodowe i teorię komunizmu. W 1970 roku napisał fundamentalną monografię „Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945. Od Wersalu do Jałty”.

Spotkanie z Claude Lanzmannem i powstanie filmu Shoah (1985 r.) zaowocowało odkryciem dla światowej opinii publicznej Jana Karskiego i jego zapomnianych czynów z okresu wojny. W 1982 roku otrzymał tytuł Sprawidliwego wśród Narodów Świata i posadził drzewko na terenie Yad Waszem w Jerozolimie. W 1994 roku otrzymał honorowe obywatelstwo państwa Izrael.

W ostatnich dwudziestu latach życia Jan Karski powrócił do swojej „nieukończonej misji”, wielokrotnie opowiadając na spotkaniach w Ameryce, Izraelu i w Polsce o masowej eksterminacji ludności żydowskiej w czasie wojny oraz swoich próbach zainteresowania świata tym dramatem.

Jan Karski otrzymał wiele prestiżowych wyróżnień. Osiem uczelni polskich i zagranicznych przyznało mu doktoraty honoris causa, był kawalerem Orderu Orła Białego (najwyższego polskiego odznaczenia państwowego). Sam natomiast ufundował nagrodę im. Jana Karskiego i Poli Nireńskiej przyznawaną co roku wspólnie przez YIVO w Nowym Jorku i Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie autorom publikacji przedstawiających rolę i wkład Żydów polskich w polską kulturę.

Jan Karski zmarł 13 lipca 2000 roku w Waszyngtonie i został pochowany na tamtejszym cmentarzu Mount Olivet, u boku żony, Poli Nireńskiej. Amerykański tygodnik Newsweek uznał go za jedną z najwybitniejszych postaci XX wieku, zaś jego misję wojenną określił mianem jednego z moralnych kamieni milowych cywilizacji upływającego stulecia.

Arrow
Arrow
Slider

Deprecated: Plik class-oembed.php uznawany jest za przestarzały od wersji 5.3.0! Zamiast tego proszę użyć wp-includes/class-wp-oembed.php. in /var/www/jankarski.org.pl/wp-includes/functions.php on line 5604
Fragment debaty, która odbyła się 13 lipca 2010 roku, w 10 rocznicę śmierci Jana Karskiego, w Kinie Kultura w Warszawie. Jednym z uczestników był Bogdan Białek, prezes Stowarzyszenia.